Quan trắc môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, đánh giá chất lượng môi trường và phát hiện sớm các nguy cơ ô nhiễm. Tùy theo mục tiêu, đối tượng và quy mô, việc quan trắc có thể được thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau, từ thủ công đến tự động, liên tục. Bài viết dưới đây, Nhất Tín sẽ tổng hợp chi tiết các phương pháp quan trắc môi trường phổ biến hiện nay, giúp các tổ chức và doanh nghiệp lựa chọn được hình thức phù hợp nhất với nhu cầu thực tế.
→ Tìm hiểu thêm: Khái niệm quan trắc môi trường – Quy định và quy trình thực hiện quan trắc
1. Phương pháp quan trắc môi trường theo phương thức
1.1 Phương pháp quan trắc thủ công
Phương pháp quan trắc thủ công là hình thức lấy mẫu và đo đạc các thông số môi trường bằng thiết bị cầm tay hoặc dụng cụ đo tại hiện trường, sau đó mẫu được mang về phòng thí nghiệm để phân tích. Đây là phương pháp truyền thống, được áp dụng rộng rãi trong các chương trình quan trắc định kỳ hoặc khi cần xác minh kết quả của hệ thống tự động.
Ưu điểm của phương pháp này là chi phí thấp, dễ triển khai, có thể đo được nhiều chỉ tiêu khác nhau, phù hợp với các đơn vị nhỏ hoặc khu vực chưa có hệ thống tự động. Tuy nhiên, hạn chế là mất thời gian, phụ thuộc vào con người, và không phản ánh được sự biến động tức thời của môi trường.
→ Đọc thêm về: Quy định quan trắc môi trường định kỳ hàng năm
1.2 Phương pháp quan trắc tự động
Phương pháp quan trắc tự động là hình thức giám sát và ghi nhận các thông số môi trường liên tục thông qua hệ thống thiết bị và phần mềm tự động. Dữ liệu được đo, lưu trữ và truyền trực tiếp về trung tâm điều hành để theo dõi và cảnh báo kịp thời khi có dấu hiệu ô nhiễm.
Hệ thống quan trắc tự động thường gồm các thành phần:
- Thiết bị đo và cảm biến tự động tại hiện trường.
- Bộ thu thập và truyền dữ liệu (Data Logger) kết nối Internet.
- Phần mềm quản lý dữ liệu cho phép cơ quan quản lý hoặc doanh nghiệp giám sát, phân tích và cảnh báo từ xa.
Phương pháp này giúp theo dõi liên tục 24/7, giảm nhân lực thủ công, nâng cao độ chính xác và tính kịp thời của dữ liệu. Nhờ đó, các đơn vị có thể đánh giá, dự báo và xử lý sự cố môi trường một cách chủ động, đáp ứng yêu cầu quản lý của Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường.
Quan trắc tự động hiện nay được áp dụng phổ biến cho nước thải, khí thải, chất lượng không khí và nguồn nước mặt, đặc biệt tại khu công nghiệp, nhà máy, và khu xử lý chất thải.
1.3 Phương pháp quan trắc trực tiếp
Phương pháp quan trắc trực tiếp là hình thức thu thập dữ liệu môi trường ngay tại hiện trường thông qua các thiết bị đo lường hoặc lấy mẫu thực tế. Kết quả được ghi nhận tức thời tại điểm quan trắc, giúp đánh giá nhanh và chính xác hiện trạng môi trường.
Ví dụ: Trong quan trắc không khí, các trạm đo cố định được bố trí tại vị trí trọng điểm để theo dõi nồng độ bụi, khí CO, NO₂, SO₂,… theo thời gian thực. Dữ liệu này hỗ trợ phát hiện sớm sự cố ô nhiễm và giúp cơ quan chức năng đưa ra biện pháp ứng phó kịp thời.
Ngoài ra, quan trắc trực tiếp còn được sử dụng để lập bản đồ chất lượng môi trường (không khí, nước, đất), qua đó xác định nguồn phát thải và mức độ ảnh hưởng trong từng khu vực. Phương pháp này mang lại độ chính xác cao, phản ánh đúng thực tế, tuy nhiên thường tốn chi phí thiết bị và nhân lực vận hành.
1.4 Phương pháp quan trắc gián tiếp
Phương pháp quan trắc gián tiếp là cách đánh giá chất lượng môi trường thông qua mô hình phân tích, tính toán hoặc dữ liệu đã có sẵn, thay vì đo đạc trực tiếp ngoài hiện trường.
Phương pháp này thường sử dụng dữ liệu khí tượng, thống kê, ảnh viễn thám hoặc kết quả quan trắc trước đó để dự báo xu hướng ô nhiễm và đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Ví dụ, mô hình mô phỏng khí tượng có thể giúp xác định vùng có nguy cơ ô nhiễm không khí cao mà không cần triển khai nhiều trạm đo thực địa.
Ưu điểm của quan trắc gián tiếp là tiết kiệm chi phí, thời gian và nhân lực, phù hợp cho nghiên cứu, quy hoạch môi trường hoặc dự báo dài hạn. Tuy nhiên, kết quả phụ thuộc vào độ chính xác của dữ liệu đầu vào và mô hình sử dụng, nên thường cần kết hợp cùng phương pháp quan trắc trực tiếp để đảm bảo tính tin cậy.
2. Phương pháp quan trắc môi trường theo đối tượng
2.1 Phương pháp quan trắc môi trường khí
Quan trắc môi trường khí là quá trình theo dõi, đo đạc và đánh giá chất lượng thành phần khí trong môi trường xung quanh hoặc khí thải từ nguồn phát sinh, nhằm xác định mức độ ô nhiễm và đảm bảo tuân thủ các quy chuẩn môi trường.
Các thông số thường được quan trắc bao gồm:
- Bụi và hạt lơ lửng: PM₂.₅, PM₁₀
- Các khí độc hại: CO, NOₓ, SO₂, O₃
- Hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs) và các yếu tố khí tượng như nhiệt độ, độ ẩm, áp suất.
→ Xem thêm: Các bước thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí
2.2 Phương pháp quan trắc môi trường nước
Quan trắc môi trường nước nhằm đánh giá chất lượng nước mặt, nước ngầm, nước thải – từ đó phát hiện ô nhiễm, xác định nguồn gây ô nhiễm và đảm bảo tiêu chuẩn an toàn cho các mục đích sử dụng khác nhau.
Các thông số chính cần theo dõi như: độ đục, độ dẫn điện, nhiệt độ, pH, DO, BOD, COD, kim loại nặng, chất dinh dưỡng (N, P), vi khuẩn Coliform, E.col,…
2.3 Phương pháp quan trắc đất và hệ sinh thái
Quan trắc đất và hệ sinh thái tập trung vào việc đánh giá tình trạng, mức độ ô nhiễm và khả năng phục hồi của đất, thảm thực vật, cũng như hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo.
Các thông số cần quan trắc gồm:
- Đối với đất: pH, độ ẩm, hàm lượng chất hữu cơ, kim loại nặng, hợp chất hữu cơ độc hại.
- Đối với hệ sinh thái: Mức độ đa dạng sinh học, mật độ thực vật, cấu trúc quần xã sinh vật.
2.4 Phương pháp quan trắc tiếng ồn
Quan trắc tiếng ồn và rung động nhằm đánh giá mức độ ô nhiễm âm thanh và chấn động từ các hoạt động giao thông, công nghiệp, xây dựng hoặc đô thị hóa.
Thông số theo dõi:
- Mức cường độ âm thanh (dB)
- Tần số và dao động rung từ các nguồn phát sinh
Công ty TNHH Công Nghệ và Dịch Vụ Nhất Tín là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực quan trắc môi trường tại Việt Nam. Với nhiều năm kinh nghiệm triển khai các hệ thống quan trắc tự động, liên tục (CEMS & WQMS), Nhất Tín luôn đảm bảo mọi giải pháp cung cấp đều tuân thủ đầy đủ các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật của Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường.
Các dịch vụ Nhất Tín cung cấp gồm:
- Quan trắc khí thải tự động, liên tục
- Quan trắc nước thải, nước mặt, nước ngầm tự động
- Thiết lập phần mềm giám sát dữ liệu môi trường online
- Bảo trì – bảo dưỡng – vận hành – sửa chữa trạm quan trắc
- Tư vấn, thiết kế và triển khai hệ thống tự động hóa, đo lường và điều khiển quá trình
Hiện nay, Nhất Tín là đối tác tin cậy của hơn 300 doanh nghiệp và tập đoàn lớn như HABECO, Nestlé, LaVie, Sapporo, Vicem Tam Điệp, TTC Group, Sumitomo, EVN…, khẳng định uy tín và năng lực trong việc triển khai hơn 300+ dự án quan trắc môi trường thành công trên toàn quốc.
Các giải pháp của Nhất Tín được khách hàng đánh giá cao nhờ:
- Đảm bảo pháp lý – tuân thủ quy định: Hệ thống đáp ứng đầy đủ QCVN, TCVN, Thông tư 10/2021/TT-BTNMT và 02/2022/TT-BTNMT.
- Thiết bị hiện đại, nhập khẩu từ EU/G7: Độ chính xác cao, bền bỉ, phù hợp điều kiện khí hậu Việt Nam.
- Ứng dụng công nghệ 4.0: Tích hợp phần mềm giám sát dữ liệu trực tuyến, tự động lưu trữ và phân tích thông tin.
- Đội ngũ kỹ thuật chuyên nghiệp, trực 24/7: Hỗ trợ nhanh chóng, bảo trì định kỳ, xử lý sự cố tại hiện trường.
- Giá thành cạnh tranh: Tiết kiệm 20–30% chi phí so với thị trường, tối ưu ngân sách cho doanh nghiệp.
- Chính sách bảo hành – bảo trì dài hạn: Đồng hành cùng khách hàng trong toàn bộ quá trình vận hành hệ thống.
Liên hệ với Nhất Tín để được tư vấn chi tiết:
- Nhất Tín Miền Nam: Số 535/32 Quốc Lộ 13, Phường Hiệp Bình, TP. Hồ Chí Minh
- Nhất Tín Miền Bắc: Tầng 12, Diamond Flower Tower, số 48 Lê Văn Lương, P. Yên Hòa, TP.Hà Nội
- Hotline 24/7: 0975 191 409
- Email: Info@nt-tech.vn
Việc nắm rõ các phương pháp quan trắc môi trường giúp đơn vị chủ động hơn trong công tác giám sát, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật và góp phần bảo vệ môi trường bền vững. Dù áp dụng phương pháp thủ công hay hệ thống tự động, điều quan trọng là phải xây dựng quy trình quan trắc khoa học, chính xác và thường xuyên cập nhật công nghệ mới để tối ưu hiệu quả quản lý môi trường.
→ Đọc thêm về:
- Hồ sơ quan trắc môi trường là gì? Các quy định và nội dung của hồ sơ
- Các bước lập kế hoạch quan trắc môi trường & Lưu ý cần nắm
