Thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình giám sát và đánh giá chất lượng không khí tại khu vực sản xuất, khu công nghiệp hoặc đô thị. Cùng Nhất Tín tìm hiểu về mục tiêu, nguyên tắc và các bước thiết kế chương trình trong bài viết sau.
→ Tìm hiểu thêm: Quan trắc môi trường là gì? Quy định và quy trình thực hiện quan trắc
1. Mục tiêu và nguyên tắc thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí
1.1 Mục tiêu
Việc thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí hướng đến mục tiêu đảm bảo công tác giám sát, đánh giá và quản lý chất lượng không khí được thực hiện một cách khoa học, liên tục và hiệu quả. Cụ thể:
- Thực hiện hệ thống quan trắc môi trường không khí theo yêu cầu của Sở Nông Nghiệp và Môi Trường đối với nhà máy, khu công nghiệp có quy mô xả thải lớn.
- Xác định chi tiết mức độ ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng theo tiêu chuẩn hiện hành.
- Giúp khu công nghiệp / nhà máy xác định ảnh hưởng của nguồn thải riêng lẻ hoặc tổng hợp đến chất lượng không khí tại địa phương.
- Cung cấp dữ liệu phục vụ lập kế hoạch kiểm soát ô nhiễm và quy hoạch phát triển (khu công nghiệp, đô thị).
- Đánh giá diễn biến chất lượng không khí theo thời gian và không gian.
- Hỗ trợ cảnh báo kịp thời mức ô nhiễm xung quanh.
- Đảm bảo chương trình đáp ứng yêu cầu quản lý môi trường của Trung ương và địa phương.
→ Cập nhật thêm thông tin hữu ích: Tổng hợp các phương pháp quan trắc môi trường chi tiết
1.2 Nguyên tắc
Khi xây dựng chương trình quan trắc môi trường không khí, cần tuân thủ các nguyên tắc nhằm đảm bảo tính chính xác, đại diện và phù hợp với thực tiễn:
- Bảo đảm tính khoa học, tính hiện đại và khả năng kế thừa khi thiết kế chương trình.
- Tránh trùng lặp với các chương trình quan trắc khác ở địa phương.
- Vị trí điểm quan trắc phải hợp lý: không đặt sát cửa xả nguồn thải, không đặt phía trong hàng rào khu công nghiệp; đảm bảo tính đại diện cho khu vực quan trắc.
- Chương trình phải được rà soát và điều chỉnh theo tình hình thực tế và để đáp ứng các tiêu chuẩn/ yêu cầu của cơ quan quản lý bảo vệ môi trường.
- Phù hợp với Luật Bảo vệ Môi trường và các quy chuẩn, đảm bảo tính khả thi về mặt thời gian — không gian.
- Tuân thủ các quy trình, quy phạm và hướng dẫn kỹ thuật cho từng thông số, từng thành phần môi trường cần quan trắc.
→ Đọc thêm về: Quy định quan trắc môi trường định kỳ hàng năm
2. Các bước thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí
2.1 Bước 1: Xác định vị trí và số lượng điểm quan trắc
Bước đầu tiên trong thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí là xác định vị trí và số lượng điểm quan trắc. Đây là yếu tố quyết định tính đại diện, độ tin cậy và khả năng phản ánh chính xác hiện trạng chất lượng không khí trong khu vực nghiên cứu.
- Xác định mục tiêu quan trắc: Làm rõ mục đích thực hiện (giám sát định kỳ, đánh giá tác động nguồn thải, quản lý tuân thủ, cảnh báo sớm hoặc phục vụ quy hoạch), vì mục tiêu sẽ chi phối việc lựa chọn thông số, vị trí và tần suất quan trắc.
- Khảo sát thực tế khu vực quan trắc: Thu thập thông tin về địa hình, hướng gió chủ đạo, mật độ dân cư, giao thông, vị trí nguồn phát thải, điều kiện tiếp cận và an ninh để xác định các điểm đặt trạm phù hợp và có tính đại diện cao.
- Xác định số điểm quan trắc: Cân đối giữa độ bao phủ và nguồn lực; khu vực đô thị, công nghiệp bố trí nhiều điểm hơn, trong khi vùng đồng đều có thể ít điểm hơn. Ưu tiên các điểm nền, điểm gần nguồn và khu vực nhạy cảm như trường học, bệnh viện.
- Mô tả vị trí và đặc điểm địa hình: Ghi rõ tọa độ, độ cao, khoảng cách đến nguồn thải, hướng gió chính, loại hình khu vực và đối tượng bị ảnh hưởng để đảm bảo tính minh bạch và khả năng so sánh giữa các kỳ quan trắc.
- Lập sơ đồ/bản đồ quan trắc: Thể hiện rõ vị trí các điểm trên bản đồ cùng hướng gió, nguồn phát thải và ranh giới khu vực; ký hiệu, chú thích rõ ràng và đính kèm ảnh thực địa giúp dễ dàng kiểm tra, cập nhật và đối chiếu dữ liệu.
2.2 Bước 2: Xác định thông số quan trắc
Bước tiếp theo trong thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí là xác định các thông số quan trắc, nhằm đánh giá chính xác hiện trạng, xu hướng biến đổi và tác động của nguồn ô nhiễm.
- Lập danh mục thông số đo tại hiện trường: Gồm các yếu tố khí tượng như hướng gió, tốc độ gió, nhiệt độ, độ ẩm, áp suất, lượng mưa, bức xạ mặt trời… được đo trực tiếp tại điểm quan trắc.
- Lập danh mục thông số phân tích trong phòng thí nghiệm: Bao gồm các chất ô nhiễm đặc trưng như SO₂, NO₂, CO, O₃, H₂S, NH₃, VOCs, TSP, PM₁₀, PM₂.₅, chì, thủy ngân… lựa chọn theo đặc điểm nguồn thải và mục tiêu giám sát.
- Xác định thông số theo mục tiêu cụ thể: Ví dụ khu đô thị tập trung vào bụi mịn và VOCs, khu công nghiệp chú trọng khí độc và kim loại nặng, khu dân cư ưu tiên thông số phản ánh chất lượng không khí nền.
- Bổ sung thông số theo dự báo tác động: Căn cứ xu hướng phát triển công nghiệp, đô thị và biến đổi khí hậu để bổ sung thêm thông số mới như vi nhựa hay hợp chất hữu cơ bay hơi, đảm bảo chương trình luôn cập nhật và phù hợp yêu cầu quản lý môi trường.
2.3 Bước 3: Xác định thời gian và tần suất
Bước tiếp theo là xác định thời gian và tần suất quan trắc, nhằm đảm bảo dữ liệu thu được phản ánh đúng biến động chất lượng không khí theo thời gian.
- Quy định tối thiểu theo quy chuẩn: Thực hiện ít nhất 1 lần/tháng hoặc 6 lần/năm, tùy theo yêu cầu pháp lý và mục tiêu giám sát.
- Xác định thời điểm quan trắc: Lựa chọn các thời điểm đặc trưng như giờ cao điểm, ca sản xuất chính, mùa khô hoặc mùa mưa để phản ánh biến động thực tế.
- Lập kế hoạch tần suất: Xây dựng kế hoạch quan trắc môi trường ngắn hạn, trung hạn và dài hạn phù hợp với nguồn lực và mục tiêu theo dõi chất lượng môi trường.
2.4 Bước 4: Quy định phương pháp lấy, bảo quản và phân tích mẫu
Bước tiếp theo là quy định phương pháp lấy, bảo quản và phân tích mẫu, nhằm đảm bảo độ chính xác và độ tin cậy của dữ liệu quan trắc.
- Xác định phương pháp lấy mẫu: Lựa chọn phương pháp phù hợp cho từng thông số không khí theo các tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) hoặc hướng dẫn kỹ thuật quốc tế.
- Quy định bảo quản mẫu: Xác định thể tích, loại dụng cụ chứa, hóa chất bảo quản và thời gian lưu mẫu để tránh biến đổi thành phần trước khi phân tích.
- Thực hiện quy trình đo và phân tích: Áp dụng đúng quy trình đo tại hiện trường và phân tích trong phòng thí nghiệm, đảm bảo kết quả chính xác và có thể so sánh.
- Bảo dưỡng và hiệu chuẩn thiết bị: Lập kế hoạch định kỳ kiểm định, hiệu chuẩn và bảo trì thiết bị, đồng thời tuân thủ các quy định về an toàn lao động.
- Thiết lập kế hoạch QA/QC: Xây dựng các SOPs (quy trình thao tác chuẩn) và QAPP (kế hoạch bảo đảm chất lượng) để kiểm soát toàn bộ quá trình lấy mẫu, phân tích và xử lý dữ liệu.
→ Xem thêm: Hồ sơ quan trắc môi trường là gì? Các quy định và nội dung của hồ sơ
3. Dịch vụ thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí tự động, chính xác tại Nhất Tín
Công ty TNHH Công Nghệ và Dịch Vụ Nhất Tín là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực quan trắc và giám sát môi trường tại Việt Nam. Với nhiều năm kinh nghiệm triển khai các hệ thống quan trắc tự động, liên tục, Nhất Tín cung cấp giải pháp thiết kế, lắp đặt, vận hành, bảo trì và cung cấp thiết bị và phần mềm quản lý dữ liệu môi trường — đảm bảo tuân thủ đầy đủ các quy định của Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường.
Quan trắc không khí tự động là hệ thống giúp đo lường và giám sát liên tục chất lượng không khí tại khu vực sản xuất, khu công nghiệp hoặc khu dân cư. Dữ liệu được truyền trực tuyến về trung tâm điều hành để đánh giá, cảnh báo ô nhiễm và tính toán chỉ số AQI (Air Quality Index) theo quy chuẩn của Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường.
Hệ thống do Nhất Tín triển khai sử dụng thiết bị nhập khẩu từ các quốc gia EU/G7 như Pháp, Mỹ, Ý… với ưu điểm nhỏ gọn, ổn định, dễ lắp đặt và ít bảo trì, phù hợp cho cả doanh nghiệp quy mô nhỏ lẫn các khu công nghiệp lớn.
Các thông số quan trắc bao gồm: SO₂, NO₂, CO, O₃, PM10, PM2.5, cùng các yếu tố khí tượng như hướng gió, tốc độ gió, nhiệt độ, độ ẩm, áp suất, bức xạ mặt trời…
Cấu tạo và nguyên lý vận hành của hệ thống quan trắc tự động không khí xung quanh của Nhất Tín
Nhờ khả năng tự động ghi nhận và truyền dữ liệu 24/7, doanh nghiệp có thể giám sát tình trạng không khí theo thời gian thực, đồng thời tuân thủ yêu cầu kết nối dữ liệu quan trắc về cơ quan quản lý môi trường theo Thông tư 10/2021/TT-BTNMT và Nghị định 08/2022/NĐ-CP.
Liên hệ với Nhất Tín để được tư vấn chi tiết để thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí:
- Nhất Tín Miền Nam: Số 535/32 Quốc Lộ 13, Phường Hiệp Bình, TP. Hồ Chí Minh
- Nhất Tín Miền Bắc: Tầng 12, Diamond Flower Tower, số 48 Lê Văn Lương, P. Yên Hòa, TP.Hà Nội
- Hotline 24/7: 0975 191 409
- Email: Info@nt-tech.vn
Việc thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí đòi hỏi sự hiểu biết sâu về tiêu chuẩn kỹ thuật, phương pháp lấy mẫu, tần suất và quy trình phân tích. Với kinh nghiệm triển khai hàng trăm dự án trên toàn quốc, Nhất Tín cung cấp dịch vụ tư vấn, thiết kế chương trình quan trắc môi trường không khí và thiết lập trạm quan trắc tự động, liên tục, đảm bảo tuân thủ quy định hiện hành và mang lại giải pháp giám sát hiệu quả, chính xác và tối ưu chi phí cho doanh nghiệp.
