Trong mọi hệ thống giám sát môi trường, thiết bị quan trắc môi trường là thành phần cốt lõi giúp đo đạc, ghi nhận và truyền dữ liệu chất lượng nước, không khí hay khí thải một cách tự động và chính xác. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể kiểm soát ô nhiễm, tuân thủ quy định pháp luật và đảm bảo hoạt động sản xuất an toàn, bền vững. Trong bài viết này, cùng Nhất Tín tìm hiểu các loại thiết bị quan trắc phổ biến, quy định liên quan và cách lựa chọn các máy quan trắc phù hợp nhất cho từng dự án môi trường.
1. Thiết bị quan trắc là gì?
Thiết bị quan trắc môi trường là các thiết bị chuyên dụng dùng để đo, ghi nhận và phân tích liên tục các yếu tố môi trường như chất lượng nước, không khí hay đất. Mục đích chính của chúng là thu thập dữ liệu chính xác theo thời gian thực, giúp đánh giá mức độ ô nhiễm, theo dõi diễn biến môi trường và hỗ trợ cơ quan quản lý hoặc doanh nghiệp đưa ra quyết định xử lý, kiểm soát kịp thời.
Thiết bị quan trắc được ứng dụng rộng rãi trong trạm quan trắc tự động, nhà máy, khu công nghiệp, viện nghiên cứu cũng như trong các chương trình giám sát môi trường quốc gia, giúp đảm bảo dữ liệu chính xác, minh bạch và kịp thời phục vụ công tác quản lý môi trường.
→ Xem thêm: Quan trắc môi trường là gì? Quy định và quy trình thực hiện quan trắc
2. Các loại thiết bị quan trắc theo loại môi trường quan trắc
Thiết bị quan trắc môi trường có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau, tùy vào mục đích sử dụng và phương thức vận hành. Phổ biến nhất là:
- Theo cấu trúc hệ thống: Gồm thiết bị phần cứng (dụng cụ, cảm biến, máy đo, bộ lấy mẫu) và phần mềm (hệ thống lưu trữ, phân tích và truyền dữ liệu).
- Theo phương thức lấy mẫu: Chia thành quan trắc tự động, liên tục và quan trắc định kỳ, thủ công.
- Theo loại môi trường cần giám sát: Gồm thiết bị quan trắc nước thải, khí thải, nước mặt, nước ngầm, không khí, tiếng ồn, đất…
Nhìn chung, việc phân loại thiết bị quan trắc giúp dễ dàng lựa chọn và bố trí hệ thống phù hợp với từng mục tiêu giám sát. Trong thực tế, các trạm quan trắc môi trường thường được cấu thành từ nhiều nhóm thiết bị chuyên dụng khác nhau, mỗi nhóm đảm nhiệm một vai trò riêng trong việc đo lường, thu thập và truyền dữ liệu. Dưới đây là các nhóm chính:
2.1. Thiết bị quan trắc nước
Thiết bị quan trắc nước là tập hợp các cảm biến và thiết bị đo được lắp đặt tại sông, hồ, giếng hoặc điểm xả thải để theo dõi liên tục chất lượng nước theo thời gian thực. Mục tiêu chính là đánh giá hiện trạng, phát hiện sớm ô nhiễm và cung cấp dữ liệu cho cơ quan quản lý cũng như chủ đầu tư trong việc giám sát, cảnh báo và xử lý sự cố môi trường.
Các thông số môi trường nước thường được quan trắc gồm:
- Lưu lượng nước thải đầu vào và đầu ra
- Nhiệt độ, pH, tổng chất rắn lơ lửng (TSS)
- Nhu cầu oxy hoá học (COD), amoni (NH₄⁺)
- Oxy hoà tan (DO), tổng chất rắn hoà tan (TDS), kim loại nặng, chất dinh dưỡng, vi sinh vật…
Tùy vào mục tiêu giám sát, thiết bị quan trắc nước được chia thành ba nhóm chính:
- Quan trắc nước mặt: Theo dõi chất lượng nước tại sông, hồ, kênh, rạch.
- Quan trắc nước ngầm: Giám sát mực nước, lưu lượng và thành phần hóa học trong giếng, tầng chứa nước.
- Quan trắc nước thải: Kiểm soát chất lượng nước thải công nghiệp, sinh hoạt, y tế trước khi xả ra môi trường.
Các thiết bị quan trắc môi trường nước phổ biến gồm: máy đo lưu lượng, cảm biến pH, cảm biến nhiệt độ, thiết bị đo COD, DO, TSS, TDS và bộ phân tích amoni, kim loại nặng. Hệ thống này giúp doanh nghiệp và cơ quan chức năng theo dõi chính xác, liên tục và kịp thời đưa ra biện pháp xử lý khi có dấu hiệu ô nhiễm.
→ Cập nhật thêm thông tin hữu ích: Sự khác biệt giữa BOD COD là gì? Ý nghĩa của tỷ lệ BOD/COD
2.2. Thiết bị quan trắc khí
Thiết bị quan trắc khí được sử dụng để đo và phân tích các thông số đặc trưng của chất lượng không khí, giúp đánh giá mức độ ô nhiễm và hiệu quả của hệ thống xử lý khí thải. Dữ liệu thu được giúp doanh nghiệp và cơ quan quản lý giám sát liên tục nguồn phát thải, kịp thời phát hiện tình trạng vượt chuẩn hoặc sự cố môi trường.
Các thông số thường được quan trắc gồm: lưu lượng, nhiệt độ, áp suất khí thải; nồng độ các chất ô nhiễm như SO₂, NOx, CO, O₂, CO₂, HCl, HF; hàm lượng bụi tổng, bụi mịn (PM₁₀, PM₂.₅) và độ ẩm.
Tùy vào yêu cầu quan trắc, hệ thống thường tích hợp nhiều thiết bị chuyên dụng, bao gồm:
- Thiết bị đo lưu lượng, nhiệt độ và áp suất khí thải.
- Cảm biến phân tích nồng độ khí ô nhiễm (SO₂, NOx, CO, O₂, CO₂…).
- Thiết bị đo bụi và độ ẩm trong khí thải.
- Thiết bị đo bức xạ và điều kiện khí tượng (gió, áp suất, nhiệt độ môi trường) cho các trạm không khí xung quanh.
→ Xem thêm: Trạm quan trắc khí thải là gì? Thành phần và cách vận hành trạm
2.3. Data Logger
Data Logger là thiết bị trung gian quan trọng trong hệ thống quan trắc môi trường, có nhiệm vụ tiếp nhận, lưu trữ tạm thời, xử lý và truyền dữ liệu đo từ các cảm biến, bộ điều khiển và thiết bị lấy mẫu tự động về trung tâm giám sát. Đây là thành phần bắt buộc theo Thông tư 10/2021/TT-BTNMT, đảm bảo dữ liệu được truyền liên tục, chính xác và an toàn đến cơ quan quản lý môi trường địa phương.
Thiết bị được cấu hình để ghi nhận dữ liệu theo chu kỳ (1–5 phút/lần), tự động phát cảnh báo khi mất tín hiệu, vượt ngưỡng hoặc lỗi thiết bị và có khả năng lưu trữ nội bộ trong trường hợp mất kết nối mạng. Khi đường truyền được khôi phục, toàn bộ dữ liệu sẽ được đồng bộ lại tự động nhằm đảm bảo tính toàn vẹn và liên tục của chuỗi quan trắc.
Data Logger thường hỗ trợ nhiều giao thức truyền thông công nghiệp (Modbus RTU/TCP, RS485, Ethernet) và truyền dữ liệu qua GPRS/3G/4G hoặc cáp quang tùy điều kiện địa hình. Ngoài ra, thiết bị còn được tích hợp hệ thống mã hóa và phân quyền truy cập, giúp bảo mật thông tin và ngăn chặn can thiệp trái phép.
2.4. Camera giám sát
Camera giám sát là thành phần bắt buộc trong trạm quan trắc môi trường tự động, giúp doanh nghiệp và cơ quan quản lý theo dõi trực quan, liên tục quá trình xả thải và vận hành hệ thống. Theo Thông tư 10/2021/TT-BTNMT, các trạm quan trắc nước thải và khí thải đều phải lắp đặt camera đạt chuẩn kỹ thuật quy định tại Điều 33 và Điều 36.
- Đối với hệ thống quan trắc nước thải: Lắp camera tại điểm xả thải và bên trong nhà trạm để quan sát toàn bộ khu vực xả ra môi trường. Camera cần có chức năng quay – ghi hình ban đêm – lưu hình định kỳ, một số trạm dùng camera xoay (PTZ) để bao quát toàn bộ hệ thống xử lý.
- Đối với hệ thống quan trắc khí thải: Bố trí camera tại đầu ra ống khói, bộ điều khiển trung tâm và bên trong trạm nhằm giám sát hoạt động thiết bị đo, kiểm tra dữ liệu và đối chiếu khi có sai lệch thông số.
Tất cả camera phải kết nối liên tục với Data Logger, truyền hình ảnh thời gian thực về máy chủ doanh nghiệp và Sở Nông Nghiệp & Môi Trường, lưu trữ tối thiểu 60 ngày, đảm bảo minh bạch và phục vụ kiểm tra, truy xuất khi cần.
→ Tìm hiểu thêm: Đồng hồ đo lưu lượng khí: 6 loại phổ biến | Chọn loại nào?
2.5. Các thiết bị phụ trợ
Thiết bị phụ trợ là phần hạ tầng kỹ thuật giúp hệ thống quan trắc môi trường vận hành ổn định, an toàn và chính xác trong suốt quá trình đo và truyền dữ liệu.
Các thiết bị phụ trợ chính bao gồm:
- Nhà trạm: Được xây dựng kiên cố, chống thấm – chống bụi, trang bị điều hòa, tủ điện trung tâm, bộ lưu điện (UPS), hệ thống chống sét, báo cháy – báo khói, quạt thông gió và chiếu sáng, đảm bảo điều kiện môi trường phù hợp cho thiết bị hoạt động liên tục.
- Thiết bị bảo vệ và lưu trữ dữ liệu: Gồm cột chống sét, bộ điều khiển trung tâm, máy phát điện dự phòng, ổ cứng hoặc thẻ nhớ để duy trì nguồn điện ổn định và bảo đảm an toàn dữ liệu.
- Thiết bị và phụ kiện kỹ thuật đi kèm: Như máng cáp, dây tín hiệu, hệ thống nối đất, giá đỡ cảm biến, tủ kỹ thuật, được lắp đặt đồng bộ nhằm giảm rủi ro hư hỏng và bảo vệ người vận hành.
Toàn bộ hạ tầng phụ trợ được thiết kế đồng bộ theo tiêu chuẩn Thông tư 10/2021/TT-BTNMT, giúp trạm quan trắc hoạt động liên tục, chính xác và truyền dữ liệu ổn định 24/7.
→ Xem thêm: Thiết bị quan trắc mực nước ngầm: Yêu cầu lắp đặt, ứng dụng
3. Các quy định liên quan về thiết bị quan trắc môi trường
3.1. Quy định về cách sử dụng
Theo quy định pháp luật hiện hành, tất cả thiết bị quan trắc môi trường trước khi đưa vào sử dụng phải đáp ứng đầy đủ yêu cầu về chất lượng và tiêu chuẩn kỹ thuật đo lường. Cụ thể:
- Thiết bị phải được kiểm định, hiệu chuẩn và thử nghiệm theo quy định của pháp luật về đo lường, đảm bảo kết quả đo chính xác và ổn định.
- Việc sử dụng thiết bị phải tuân thủ đúng hướng dẫn của nhà sản xuất và phù hợp với các yêu cầu kỹ thuật trong văn bản kỹ thuật đo lường Việt Nam.
- Trước khi vận hành, doanh nghiệp cần kiểm tra tình trạng hoạt động của thiết bị. Nếu phát hiện sai lệch hoặc không đạt yêu cầu kỹ thuật, phải ngừng sử dụng ngay, lập biên bản và lưu trong hồ sơ quản lý thiết bị quan trắc môi trường để phục vụ công tác kiểm tra, giám sát.
3.2. Quy định về bảo trì, sửa chữa, bảo dưỡng, thay thế
Thiết bị quan trắc môi trường phải được kiểm tra, bảo dưỡng và sửa chữa định kỳ nhằm duy trì hoạt động ổn định, đảm bảo độ chính xác của dữ liệu và kéo dài tuổi thọ thiết bị. Cụ thể:
- Thực hiện kiểm tra định kỳ tình trạng thiết bị theo kế hoạch được phê duyệt, đối chiếu với thông số kỹ thuật ban đầu của nhà sản xuất để phát hiện sớm sai lệch hoặc hư hỏng.
- Bảo trì, bảo dưỡng và sửa chữa phải được tiến hành kịp thời, đúng quy trình kỹ thuật nhằm hạn chế hao mòn, tránh hư hỏng đột xuất và giảm thiểu thời gian ngừng vận hành.
- Thay thế linh kiện, thiết bị theo khuyến cáo của nhà sản xuất, đảm bảo tương thích với hệ thống hiện hữu.
- Phân định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, bộ phận trong việc giám sát, thông báo sự cố, bảo vệ và quản lý thiết bị quan trắc.
→ Xem thêm: Quy định quan trắc môi trường định kỳ bao lâu một lần?
3.3. Quy định về cách quản lý
Các tổ chức, doanh nghiệp thực hiện hoạt động quan trắc môi trường phải lập và duy trì hồ sơ quản lý thiết bị nhằm đảm bảo việc theo dõi, vận hành và kiểm tra được thực hiện minh bạch, thống nhất và đáp ứng yêu cầu pháp lý.
Hồ sơ quản lý thiết bị phải được lưu trữ đầy đủ tại đơn vị thực hiện quan trắc và sẵn sàng xuất trình khi có yêu cầu từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Đặc biệt, phải đảm bảo hồ sơ quản lý thiết bị có chứa đầy đủ các nội dung sau:
- Danh mục thiết bị và thông số kỹ thuật (tên thiết bị, mã, nhà sản xuất, năm sản xuất, tình trạng sử dụng).
- Quy trình vận hành và kiểm tra chuẩn (SOP) của từng thiết bị.
- Sổ theo dõi giao nhận, sử dụng và vận hành thiết bị.
- Nhật ký kiểm tra, bảo trì, bảo dưỡng, sửa chữa và thay thế linh kiện.
- Hồ sơ kiểm định – hiệu chuẩn – thử nghiệm, kèm giấy chứng nhận đo lường và tài liệu chứng minh quyền sở hữu thiết bị.
4. Các thiết bị quan trắc môi trường chất lượng tại Nhất Tín
Nhất Tín là đơn vị hàng đầu tại Việt Nam chuyên cung cấp thiết bị và giải pháp quan trắc môi trường tự động, liên tục đạt chuẩn Thông tư 10/2021/TT-BTNMT. Hệ thống của Nhất Tín bao gồm đầy đủ thiết bị cho quan trắc nước thải, khí thải, nước mặt và nước ngầm, tích hợp phần mềm giám sát NT_EvMS giúp truyền dữ liệu tự động, hiển thị trực quan và cảnh báo theo thời gian thực.
Tất cả thiết bị quan trắc đều được nhập khẩu chính hãng từ các thương hiệu quốc tế uy tín như Dr. Födisch (Đức), ABB (Thụy Sĩ), SmartMeasurement (Mỹ), Delta Phase (Mỹ), Advantech (Đài Loan) và ZuoYeal (Đức). Mỗi sản phẩm đều có chứng nhận xuất xứ, tài liệu kỹ thuật đầy đủ, được kiểm định và hiệu chuẩn chính xác, đảm bảo độ bền cao, hoạt động ổn định và tương thích hoàn toàn với hệ thống trạm quan trắc tại Việt Nam.
Không chỉ cung cấp thiết bị, công ty quan trắc môi trường Nhất Tín còn triển khai giải pháp trọn gói từ tư vấn – thiết kế – lắp đặt – tích hợp phần mềm – bảo trì – hiệu chuẩn, giúp doanh nghiệp vận hành hệ thống ổn định, tuân thủ pháp luật và tối ưu chi phí đầu tư.
Liên hệ Nhất Tín qua hotline 0975 191 409 hoặc Zalo để được tư vấn thiết bị, nhận báo giá và giải pháp kỹ thuật phù hợp nhất cho dự án quan trắc môi trường của bạn.
